Een duovertaling, hoe doe je dat?

Boeken worden vertaald, want niet iedereen is in staat om die ene prachtige roman in de originele taal te lezen. Zo zijn verhalen uit andere culturen beschikbaar in Nederland en in het Nederlands, wat mijns inziens echt een verrijking is. Het vertalen van een boek is een arbeidsintensief proces. Vaak duurt het enkele maanden, waarin de vertaalde tekst voortdurend wordt verbeterd, bijgeschaafd, verfraaid.

Het vertalen van boeken is het gedeelte van mijn werk waaraan ik het meeste plezier beleef. Het is creatief, uitdagend, bevredigend. En ik doe het niet alleen! Waar boekvertalers vaak eenzame kunstenaars zijn die op hun spreekwoordelijke zolderkamertje met woorden spelen, doe ik het samen met vriendin en collega Miriam Bunnik. Wij zijn allang overtuigd van de kracht van onze samenwerking, maar aanvankelijk had de uitgever zo zijn twijfels. Zullen er geen stijlverschillen ontstaan als er met twee pennen wordt geschreven? We hebben het tegendeel inmiddels bewezen, maar toch krijgen we nog vaak de vraag: waarom?

Ten eerste: twee weten meer dan één. Wanneer de een vastloopt, niet op dat ene tongstrelende woord komt of twijfelt over wat er in het origineel nu precies bedoeld wordt, kan de verse blik van de ander vaak uitkomst bieden. Ten tweede is het natuurlijk fijn om samen te werken, om vreugde, spanning en deadlinestress te kunnen delen. Ten derde is onze samenwerking ons unique selling point. Omdat wij naast collega’s vooral ook goede vriendinnen zijn, vullen we elkaar op allerlei vlakken aan.

Maar hoe gaat het nu in zijn werk, zo’n duovertaling? Laat ik een van onze laatste vertalingen, Jij bent het kwaad van Roberto Costantini (verschijnt binnenkort) als voorbeeld nemen. Een dikke thriller, bijna 700 bladzijden, waarin commissaris Balistreri op zoek gaat naar een seriemoordenaar tegen de achtergrond van de turbulente ontwikkelingen in de Italiaanse maatschappij. De eerste stap is voor ons altijd het lezen van het hele boek. Niet alle vertalers doen dit, maar wij vinden het belangrijk om een indruk te krijgen van de tekst, de stijl, eventuele vertaalmoeilijkheden enzovoort. Gezien de grote hoeveelheid tekst verdelen wij het ditmaal in zes delen, die we om en om afzonderlijk vertalen. Vervolgens lezen we elkaars vertaling, met de originele tekst erbij, en gaan we er met de digitale rode pen doorheen. Soms is dat even schrikken, want in deze fase zijn we erg kritisch. Een document ziet er dan soms zo uit:

Als we elkaars vertalingen hebben gelezen en van commentaar hebben voorzien, kruipen we samen achter de computer. De een leest hardop de tekst voor, de ander kijkt voor de zekerheid nog even mee in het origineel om er zeker van te zijn dat we niets zijn vergeten. Tijdens deze redactieslag werken we zoveel mogelijk opmerkingen weg, maar er blijven er altijd wel een paar staan. Dat zijn dan soms vertaalproblemen waarover we nog even willen nadenken, of die we aan een native willen voorleggen.

Wanneer we alles op die manier hebben doorgenomen, gaan de geredigeerde vertalingen naar onze moeders, die zo lief zijn om ons werk kritisch door te lezen en ons te wijzen op taal- en tikfouten of op woorden of zinnen die zij vreemd of simpelweg niet mooi vinden. Een waardevolle stap in het proces, ook omdat het als het ware een eerste praktijktest is: wat vindt de potentiële lezer van het boek?

De laatste stap is voor ons altijd het printen van de gehele vertaling en hem dan nog eens helemaal lezen. Zo halen we er toch vaak nog foutjes uit, of komen we alsnog met betere vertaaloplossingen. Onze ervaring is dat je toch andere dingen opvallen wanneer je een tekst van papier en niet van een scherm leest.

Wanneer we helemaal tevreden zijn, plakken we de verschillende delen achter elkaar en halen we lay-outtechnische dingetjes als dubbele spaties en overbodige witregels uit het document. En dan kan de vertaling naar de uitgeverij, waar nog heel wat moet gebeuren voordat het boek daadwerkelijk in de winkels ligt. Maar daarover later een keer meer!

 Klik hier voor een overzicht van de door Miriam en mij vertaalde romans.