Il presepe napoletano

Via Gregorio Armeno

Het fascinerende thema van de Geboorte van Christus heeft, niet alleen in Italië maar ook in de rest van de wereld, geleid tot een bijzondere vorm van religieuze verering: de kerststal.  De presepe napoletano, de Napolitaanse kerststal, is een fenomeen op zich, met een (kunst)historische en ambachtelijke waarde die nergens ter wereld zijns gelijke kent. Er is zelfs een heuse kerststallenstraat, de Via Gregorio Armeno, waar het helemaal draait om de kunst en het ambacht van het maken van beeldjes voor kerststallen, en het museum van de Certosa di San Martino heeft een hele afdeling gewijd aan deze eeuwenoude Napolitaanse traditie.

Waar de kerststal aanvankelijk alleen een religieuze voorstelling van Christus’ geboorte was,  met Maria, Jozef, het kindeke Jezus, wat dieren en herders, ontwikkelt de Napolitaanse kerststal zich vanaf de zeventiende eeuw tot een uitgebreide voorstelling van het dagelijks leven, en je moet dus ook niet raar opkijken als Diego Maradona ineens opduikt tussen de figuurtjes. In de achttiende eeuw beleefde de kerststal zijn hoogtijdagen: niet langer stelden alleen kerken en kloosters een stal tentoon, maar begonnen ook rijke Napolitanen met het bouwen van steeds verfijndere kerststallen in hun huizen. Giuseppe Sanmartino, misschien wel de belangrijkste beeldhouwer in Napels in die tijd, zette zelfs een school op voor kerststalkunstenaars. Inmiddels heeft waarschijnlijk ieder Napolitaans gezin een kerststal, die soms al generaties in de familie wordt doorgegeven en elk jaar wordt uitgebreid met een nieuw beeldje.



De symboliek van de Napolitaanse kerststal is prachtig. Zowel de personages als de omgeving hebben hun eigen betekenis: naast natuurlijk de Drie Koningen (I Re Magi) vind je in de presepe bijvoorbeeld i venditori, verkopers, één voor elke maand - voor januari een slager, voor februari een kaasboer, voor juli een tomatenverkoper, voor oktober een wijnboer of een jager, enzovoort; la meretrice, de prostituee, een erotisch symbool als tegenhanger van de puurheid van de Heilige Maagd; Stefania, een jonge vrouw die de pasgeboren Jezus wilde bezoeken maar werd tegengehouden door de engelen, omdat zij zelf geen moeder was. Om hen om de tuin te leiden wikkelde ze een steen in doeken, en toen zij Maria ontmoette voltrok zich een wonder: de steen begon te niezen en veranderde in een kind - de Heilige Stefanus, wiens naamdag wordt gevierd op 26 december. In de Napolitaanse kerststal vind je altijd een rivier, want stromend water staat in de mythologie symbool voor de dood en de geboorte van het goddelijke. De osteria, taveerne, en het oneerbiedige banket dat daarin plaatsvindt staan voor het kwaad in de wereld: Maria en Jozef werden immers geweigerd bij alle pensions en taveernes en daardoor kwam Jezus, die het kwaad zal verlichten, in een stal ter wereld.

Wie in Nederland met eigen ogen een prachtige achttiende-eeuwse Napolitaanse kerststal wil aanschouwen, kan vanaf 13 december a.s. terecht in Museum Catharijneconvent in Utrecht.